Historia obecności polskiej w Hiszpanii

Emigracja ekonomiczna Polaków do Hiszpanii jest zjawiskiem stosunkowo nowym, bo liczącym niespełna 20 lat, jednakże obecność Polaków w Hiszpanii datuje się co najmniej od XVI wieku. W okresie I Rzeczpospolitej za Pireneje przybywali podróżnicy, dyplomaci oraz duchowni. Po rozbiorach Polacy zaznaczyli swą obecność na ziemi hiszpańskiej między innymi uczestnictwem wojsk Księstwa Warszawskiego w wojnie 1808-1814, a niespełna dwie dekady później udziałem w pierwszej wojnie karlistowskiej Pułku Ułanów Polskich przy francuskiej Legii Cudzoziemskiej (1833-1839). W drugiej połowie XIX i na początku XX wieku kraj ten stał się celem podróży, a w niektórych przypadkach miejscem czasowego lub stałego osiedlenia Polaków. W niewielkiej grupie emigrantów znaleźli się naukowcy, pisarze i artyści (między innymi filozof Wincenty Lutosławski, literaci Stanisław Przybyszewski i Tadeusz Peiper oraz etnograf Eugeniusz Frankowski). W okresie międzywojennym Polacy w Hiszpanii stanowili zbiorowość nieliczną i bardzo rozproszoną terytorialnie. Według Spisu Powszechnego z 1931 roku w Hiszpanii przebywało 182 obywateli polskich. Byli to w głównej mierze pracownicy polskich firm i placówek handlowych, specjaliści zatrudnieni w przedsiębiorstwach hiszpańskich, przedstawiciele wolnych zawodów oraz ich rodziny.
Polacy wzięli udział również w hiszpańskiej wojnie domowej (1936-1939). Około 4 tysięcy obywateli polskich o różnym pochodzeniu etnicznym i narodowym zasiliło szeregi Brygad Międzynarodowych – wspierających obóz republikański komunistycznych jednostek ochotniczych. Nieliczna grupa Polaków walczyła również po stronie frankistowskiej. Po wybuchu II wojny światowej przez Hiszpanię wiódł szlak, którym polscy żołnierze i uchodźcy usiłowali przedostać się z okupowanej Europy do Wielkiej Brytanii. Wielu z nich zostało zatrzymanych i osadzonych w obozach internowania lub więzieniach hiszpańskich. Trudno jest określić ilu Polaków było więzionych na ziemi hiszpańskiej w okresie wojny. Historycy szacują, że przez obóz w Miranda de Ebro – miejsce, w którym najczęściej umieszczano Polaków, przeszło ich od 1200 do 2000. Po zakończeniu wojny zaledwie kilkudziesięciu byłych więźniów zdecydowało się na pozostanie w Hiszpanii.
Z grupy osób, których losy sprowadziły do Hiszpanii jeszcze w trakcie trwania lub po zakończeniu wojny, i które zdecydowały się na osiedlenie w tym kraju, wyłoniło się dobrze zorganizowane, choć niewielkie, środowisko polonijne. Szczególne znaczenie dla rozwoju wspólnoty polonijnej w Hiszpanii miał przyjazd grupy 150 młodych studentów – w głównej mierze byłych żołnierzy Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, których zakończenie wojny zastało w różnych krajach Europy. Byli oni stypendystami hiszpańskiej organizacji Obra Catolica de Asistencia Universitaria. Duża ich część wyjechała po odbyciu studiów, jednak ci, którzy zdecydowali się na pozostanie w Hiszpanii stanowili trzon wspólnoty polonijnej, a wielu z nich zasiliło elitę intelektualną społeczeństwa hiszpańskiego. W Spisie Powszechnym z 1950 roku stwierdzono obecność w Hiszpanii 258 osób polskiego pochodzenia.
Po śmierci generała Franco polepszyły się relacje między PRL a Hiszpanią. Nasiliła się wymiana handlowa, częstsze były kontakty naukowe, przystępniejsze stały się ceny wyjazdów turystycznych do kraju Cervantesa. Zmiany te prowadziły do stopniowego wzrostu liczby Polaków odwiedzających ten kraj, a także decydujących się na pozostanie w nim. Jednakże dopiero w latach osiemdziesiątych, a w szczególności po wprowadzeniu stanu wojennego zjawisko napływu Polaków do Hiszpanii znacznie się nasiliło. W ciągu tej dekady nagle wzrosła liczba osób udających się za Pireneje. Choć przyjeżdżający w tym okresie starali się o status uchodźcy lub azylanta, to dla dużej części z nich Hiszpania miała być jedynie „krajem tranzytowym” w drodze do Stanów Zjednoczonych, Kanady lub Australii. Prawa uchodźcze były jedynie formą legalizacji, niezbędną dla uzyskania pozwolenia na wyjazd do któregoś z wymienionych krajów i potrzebną do otrzymania pomocy materialnej ze strony administracji państwowej i organizacji charytatywnych w okresie oczekiwania na rozpatrzenie wniosku o przesiedlenie. Do 1989 roku z Hiszpanii do USA i innych krajów zamorskich wyjechało od 1000 do 1500 osób.
Upadek komunizmu i przemiany z przełomu lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych stały się źródłem kolejnej zmiany w napływie Polaków do Hiszpanii. Zaostrzenie polityki emigracyjnej względem uchodźców z Polski w krajach zamorskich spowodowało, że wiele z osób, które już wcześniej dotarły do Hiszpanii z zamiarem udania się za Ocean, decydowało się na osiedlenie na stałe w tym kraju. Podobnie, zmiana w nastawieniu władz krajów Europy Zachodniej do emigrantów z Polski spowodowało, że wielu z nich przybywało do Hiszpanii, gdzie polityka względem uchodźców z byłego bloku komunistycznego była znacznie mniej rygorystyczna. Już w tym okresie najliczniejszą grupę stanowiły osoby przybywające do Hiszpanii bezpośrednio z Polski, których celem był krótkotrwały pobyt, zarobienie zadowalającej ilości pieniędzy i powrót do kraju. Badania socjologiczne wskazują, że większość osób dziś decydujących się na wyjazd do Hiszpanii kieruje się tymi samymi motywami. W wielu przypadkach jednak początkowe plany ulegają zmianie, pobyt przedłuża się i znaczna część emigrantów decyduje się osiąść za Pirenejami na stałe. To oni stanowią obecnie trzon środowiska polonijnego w Hiszpanii.
Elżbieta Sobczak
Mikołaj Stanek

BIBLIOGRAFIA
1. J. Arango, Inmigración en Espana a comienzos del siglo XXI, /w/: Informe sobre la situación demográfica en Espana 2004, J. Leal Maldonado (red.), Madryt 2004, s.161-186.
2. M. Arnal, Inmigrantes polacos en Espana. El camino como concepto teórico para el estudio de la adaptación, Rozprawa doktorska, Uniwersytet Complutense, Madryt, 1998.
3. A. Banaszek, Polonia hiszpańska. Charakterystyka historyczno-społeczna, „Studia Polonijne”, 2001, 22, s. 151-188.
4. E. Ramírez Goicoechea, La comunidad polaca en Espana. Un colectivo particular, „Revista Espanola de Investigaciones Sociológicas”, 2003, 102, s. 63-92.
5. Hiszpania-Polska. Spotkania, E. E. Gonzalez, M. Nalewajko (red.), Warszawa 2003.
6. G. Makowiecka, Po drogach polsko-hiszpańskich, Kraków 1984.
7. A. Mielczarek, Información y propaganda en Polonia. Revista ilustrada (1955-1969), publicación periódica de la colonia polaca en Espana, /w/: Espana en Europa. Historia, contactos, viajes, P. Sawicki (red.), Wrocław 2004, s. 125-134.
8. V. Rodriguez, Los polacos en Espana. De refugiados a inmigrantes, „Estudios Geográficos”, 1995, 521-546.
9. M. Stanek, Sytuacja imigrantów na hiszpańskim rynku pracy, „Polityka Społeczna”, 2006, 7 (388), s. 22-25.
10. Studia polsko-hiszpańskie. Wiek XX, J. Kieniewicz (red.), Warszawa 2004.

Elżbieta Sobczak jest doktorantką na Wydziale Filologii Polskiej Uniwersytetu Warszawskiego. Obecnie przygotowuje rozprawę doktorską poświęconą językowi polonijnemu w Hiszpanii.

Mikołaj Stanek jest socjologiem, dokotrantem na Uniwersytecie Complutense w Madrycie. Obecnie przygotowuje rozprawę doktorską poświęconą sytuacji polskich emigrantów na madryckim rynku pracy.

Poprawiony (sobota, 13 marca 2010 12:08)